ΚΟΥΛΟΥΡΑ ΤΟ ΨΩΜΙ ΤΩΝ ΦΤΩΧΩΝ.

Μικρή αναφορά στο ψωμί από καλαμπόκι που τρώγαμε στα χωριά μας με αφορμή την Γιορτή της Κουλούρας από τον Σύλλογο Διστρατιωτών.

Έγινε και φέτος, όπως κάθε χρόνο στις 17 Αυγούστου η.... Γιορτή της Κουλούρας οργανωμένη από τον Σύλλογο των απανταχού Διστρατιωτών Άρτας. Πλήθος κόσμου στην κεντρική πλατεία του Διστράτου το χώρο της γιορτής, εκατοντάδες στο χορό που κράτησε μέχρι τις 3 το πρωί. Μετά το καλωσόρισμα από την πρόεδρο του συλλόγου Φρ. Ντάλα και πριν το γλέντι έγινε μια αναφορά για την εορτάζουσα κουλούρα. Τι είδους ψωμί ήταν αυτή η κουλούρα. Γιατί στην περιοχή μας, μόνη από όλη την Ελλάδα, τρώγαμε ψωμί από καλαμπόκι.

     Κουλούρα το ψωμί από καλαμπόκι

   Η κουλούρα, που για τους μη ντόπιους και ιδιαίτερα τους νεώτερους φαντάζει, ίσως για κάποια λιχουδιά απ' αυτές που φτιάχνουν τα αρτοποιία με μπόλικο σουσάμι και άλλα καρυκεύματα, ήταν το πιο απλό και ταπεινό ψωμί. Το ψωμί που τρώγαμε σ' ολόκληρη την περιοχή Τζουμέρκων.

Δύο-τρία κιλά καλαμποκάλευρο αλεσμένο με το πίτουρο, νερό ζεματιστό (για να δέσει το ζυμάρι) και λίγο αλάτι σ' ένα ξύλινο σκαφίδι. Ανακάτεμα μ' ένα ξυστρί επειδή έκαιγε το νερό και εναπόθεση του ζυμαριού σε μια ξύλινη επιφάνεια, το «πλαστήρι», η οποία πρώτα είχε στρωθεί με φύλλα κουτσουπιάς, τα «κουτσουμπόφυλλα». Στο πλαστήρι γινόταν το πλάσιμο της κουλούρας (απ' όπου και η ονομασία), ώστε να πάρει στρογγυλή μορφή και το κατάλληλο πάχος (ούτε μεγάλο, ώστε να μείνει άψητη, ούτε μικρό για να ξεραίνεται). Στο μεταξύ είχε κάψει το τζάκι με μπόλικα ξύλα και με μία μασιά καθαριζόταν η εστία του -«γωνία» τη λέγαμε- από τις στάχτες και τα κάρβουνα. Η νοικοκυρά σήκωνε το πλαστήρι από ένα χερούλι και με μία επιδέξια κίνηση άφηνε το πλασμένο ζυμάρι να γλιστρήσει μαζί με τα κουτσουμπόφυλλα πάνω στη γωνιά. Κάλυψη με τη γάστρα, με τη μασιά έμπαινε η θράκα πάνω της και σε καμιά ώρα έτοιμη η κουλούρα.

   Εξαιρετικό φαγητό ζεστή κουλούρα με τυρί ή πρέντζα -το τυρί ήταν δυσεύρετο. Όταν κρύωνε τριβόταν σε ξινόγαλο και γινόταν η «τρίψα», καθημερινό φαγητό, χορταστικό θέλοντας και μη. Πρέπει να ήταν και άκρως διαιτητικό, αν κρίνουμε από το ότι τα ινστιτούτα αδυνατίσματος του χωριού δεν είχαν πολύ δουλειά, για τη γραμμή του σώματος φρόντιζε η .... τρίψα.

   Στη διαδικασία παρασκευής της κουλούρας παίρναν μέρος μόνο στρογγυλά πράγματα, πλαστήρι, κουτσουμπόφυλλο, γάστρα, κουλούρα. Υπάρχει και ένα ανέκδοτο στην περιοχή. Πήγαινε λέει κάποιος για προ­ξενιό και τον συμβούλεψαν εκεί που θα πάει να λέει μόνο «στρογγυλές» κουβέντες, δηλαδή σωστές και λογι­κές. Όταν ήρθε η σειρά του «πες και συ γαμπρέ» άρχισε, κουλούρα, πλαστήρι, κουτσομπόφυλλο....

   Γιατί όχι ψωμί από σιτάρι

  Μία συνηθισμένη ερώτηση που μας κάνουν οι ξένοι. Όταν όλη η Ελλάδα, ακόμη και οι φτωχές περιοχές, έτρωγε σιτάρι, τι ιδιοτροπία αυτή η δική μας να θέλουμε καλαμπόκι. Η ερώτηση μοιάζει λίγο με την απορία της Μαρίας Αντουανέτας -τελευταία βασίλισσα της Γαλλίας πριν την επανάσταση- η οποία, όταν της είπαν ότι ο λαός δεν έχει ψωμί να φάει, ρώτησε αφοπλιστικά «μα γιατί δεν τρώει παντεσπάνι;»

   Για την απάντηση στο ερώτημα πρέπει να ληφθούν υπόψη δύο παράγοντες. Πρώτον, η αυτάρκης οικο­νομία του χωριού. Χρήματα δεν υπήρχαν, έπρεπε τα πάντα να παραχθούν. Είχες έτρωγες, δεν είχες πει­νούσες. Δεύτερον, ο μικρός κλήρος και η ποιότητα των χωραφιών. Η παραγωγή σταριού (περίπου 100 κιλά το στρέμμα) δεν έφτανε ούτε για το ένα τρίτο του χρόνου. Αντίθετα η παραγωγή καλαμποκιού (400-500 κιλά το στρέμμα όταν ήταν ποτιστικό) έφθανε και περίσσευε.

    Για το λόγο αυτό τα σχετικά επίπεδα χωράφια που ποτίζονταν ήταν πολύτιμα. Οι μικροί κάμποι δίπλα στον Άραχθο (Τραπεζάκι, Φτέρη, Πολύτσανα, Κρυονέρι, Σιάντος, Σινιάγκος, Άμμος κ.λπ.) ήταν ο πλούτος της περιοχής. Ήταν νοικοκυραίοι όσοι είχαν χωράφια στους κάμπους, οι καλύτερες προίκες ήταν 2-3 στρέμματα ποτιστικό.

   Μια γιορτή μνήμης για όταν τα χωριά μας ήταν ζωντανά

   Περί το 1960 το Δίστρατο είχε 600 μόνιμους κατοίκους, το Κεντρικό περισσότερους. Σήμερα έχουν από μερικές δεκάδες μεγάλης ηλικίας και ελάχιστους μέσης. Τότε λειτουργούσαν από τρία σχολεία με πάνω από 100 μαθητές. Εδώ και αρκετές δεκαετίες κανένα σχολείο, κανένας μαθητής.

    Τα τελευταία επίσημα στοιχεία για τα χωριά μας, όπως φαίνεται στις απογραφές 2001-2021 είναι απογοητευτικά. Κεντρικό (375 το 2001, 227 το 2021), Δίστρατο (314, 97), Ανεμορράχη (371, 136), Κ. Καλεντίνη (197, 82). Όλοι ξέρουμε ότι τα στοιχεία αυτά είναι πλασματικά. Μακάρι να είχαμε τόσους μόνιμους κατοίκους όσους δείχνουν οι απογραφές. Έστω και έτσι όμως φαίνεται η τάση για εξαφάνιση των χωριών μας.

    Κουλούρες τρώγαμε μέχρι την δεκαετία το 70. Στη συνέχει οι άνθρωποι έφυγαν, τα χωριά ερήμωσαν, τα χωράφια εγκαταλείφθηκαν. Κάπου εκεί μας τελείωσαν και οι κουλούρες.

   Η εποχή της κουλούρας ήταν για τα χωριά μας απόλυτης φτώχειας. Στερήσεις, βάσανα, λεφτά ούτε για κερί. Τη θυμόμαστε όμως με ευχαρίστηση και τη γιορτάζουμε επειδή τότε τα χωριά μας ήταν ζωντανά. Κρατούσαν όλους τους ανθρώπους, λειτουργούσαν σχολεία, υπήρχαν νέοι άνθρωποι που πήγαιναν στο στρατό, έκαναν πανηγύρια, παντρευόντουσαν, γεννούσαν, γερνούσαν.

Αυτά ήταν τα χωριά που αγαπήσαμε.

                  Εικόνα 1 Η προετοιμασία για το ψήσιμο από παλαιότερη γιορτή Κουλούρας.
                                                       Επικεφαλής η κα Φρόσω Ντάλα