Του Γεφυριού της Άρτας.

Το γεφύρι της Άρτας σήμα κατατεθέν της Ηπείρου και της πόλης αλλά και του αγώνα του τεχνικού κόσμου.

                                                                                   Του Χρήστου Ντάλα.

   Σε εκδήλωση του Δήμου Αρταίων ο ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ Θ. Τάσιος ανακηρύχθηκε σε...... επίτιμο δημότη και του απονεμήθηκε «το κλειδί της πόλης».

   Η τιμή στον καθηγητή έγινε για την γενικότερη συνεισφορά του στην επιστήμη και σαν ο μελετητής της υφιστάμενης οδογέφυρας λίγο κατάντη της ιστορικής γέφυρας Άρτας. Σπουδαίος επιστήμονας και πνευματικός άνθρωπος, καλεσμένος του «Αστρολάβου» έδωσε διάλεξη «Οι γέφυρες των αρχαίων Ελλήνων».

   Η Ήπειρος γεφυρομάνα και η Άρτα με το ξακουστό ιστορικό πέτρινο γεφύρι, η πρωτεύουσα της. Υπήρξε πρόταση το παλιό νεοκλασικό κτίριο (Τσίλερ) που λειτουργεί σήμερα σαν λαογραφικό μουσείο στη δεξιά όχθη να μετατραπεί σε ένα μουσείο γεφυριών. Το Γεφύρι της Άρτας σήμα κατατεθέν της πόλης αλλά και του αγώνα του τεχνικού κόσμου, θαύμα τεχνικής και χιλιοτραγουδισμένο από την λογοτεχνία και την παράδοση.

Το πέτρινο γεφύρι και ο Ηπειρώτης

     Σ’ αυτό το κλίμα θυμηθήκαμε τα πέτρινα γεφύρια της Ηπείρου και τη σχέση μαζί τους που έχει ο Ηπειρώτης.

   Η περιοχή που η ιδιόμορφη κατασκευή του πέτρινου γεφυριού βρήκε το σωστό μέτρο, με αποτέλεσμα να μετουσιωθεί σε αληθινό έργο τέχνης είναι αναμφισβήτητα η Ήπειρος. Όπως γράφεται στο εξαιρετικό λεύκωμα του Σ. Μαντά «Τα Ηπειρώτικα Γεφύρια», ίσως επειδή στην Ήπειρο δεν προϋπήρξαν ξένα πρότυπα – πειρασμός για μίμηση – αλλά ούτε και τεχνικά μέσα ικανά να επιβάλλουν οποιαδήποτε εγκεφαλική έμπνευση, ότι δημιουργήθηκε ήταν αποτέλεσμα διαλόγου και αξιοπρεπούς σεβασμού με το περιβάλλον. Αρκεί να σταθείς πέντε λεπτά μπροστά στο γεφύρι της Πλάκας, να περπατήσεις την καλντεριμωτή ταλάντευση του θρυλικού γεφυριού της Άρτας για να συνειδητοποιήσεις τον φόβο του ελιγμού, την προσπάθεια και το κέφι του ανθρώπου μπροστά στη φύση. Όπλα που του επέτρεψαν να την προεκτείνει και γιατί όχι να την συμπληρώσει.

   Από τα πολλά κτίσματα που δημιούργησε και χρησιμοποίησε ο Ηπειρώτης εκείνο που έδεσε περισσότερο μαζί του, που εξέφρασε το πείσμα και εξυπηρέτησε τον αγώνα του ήταν το πέτρινο γεφύρι. Σήμερα οι ερευνητές και οι μελετητές του ηπειρώτικου πετρογέφυρου θαυμάζουν και απορούν μπροστά σε μια τέχνη, που ενώ έπαψε από καιρό να θεραπεύει καθημερινές πρακτικές ανάγκες, εξακολουθεί ακόμη να ευαισθητοποιεί και να ανακουφίζει αισθητικά.

    Πολλά από τα άγρια ποτάμια της Ηπείρου, σε συνδυασμό με τα πρωτόγονα μέσα διάβασής τους, δίκαια θεωρήθηκαν σαν ο αχόρταγος τοπικός Μινώταυρος. Ένας Μινώταυρος για την Άρτα για αιώνες υπήρξε ο Άραχθος. Το πέρασμα στην απέναντι όχθη, η ανάγκη για καλλιέργεια των χωραφιών του κάμπου είχε ακριβό τίμημα σε ζωές και διαχρονικός καημός η ανάγκη ενός γεφυριού.

Μικρό ιστορικό της κατασκευής του Γεφυριού της Άρτας.

   Ενώ η λογοτεχνία και η λαογραφία πρόσεξαν το μοναδικό μνημείο, η αρχαιολογία και ιστορική επιστήμη περιορίστηκαν σε ελάχιστες σημειώσεις.

    Σύμφωνα με τον αρτινό μελετητή Γ. Τσούτσινο, ο οποίος έλαβε υπόψη πολλά μελετήματα, η Γέφυρα της Άρτας χτίστηκε κατά την πιθανότερη εκδοχή επί Πύρρου (3ος π.Χ. αι.) ή στα χρόνια της Αμβρακίας (5ος – 4ος π.Χ. αι.) κατά τη λιγότερο πιθανή εκδοχή. Η σημερινή Γέφυρα δεν είναι ίδια με την αρχαία, στηρίζεται όμως στα βάθρα της αρχαίας. Ίσως οι αψίδες της Γέφυρας να γκρεμίστηκαν όχι μία αλλά πολλές φορές. Και το τελευταίο γκρέμισμα και ξαναχτήσιμο να είναι αυτό που αναφέρουν οι ενθυμήσεις, δηλαδή να έγινε μεταξύ 1609-1615.

    Κατά τον Σ. Ξενόπουλο το πρώτο χτίσιμο έγινε επί της Δεσποτοκρατίας και η επισκευή έγινε το 1606 από τον παντοπώλη Γιάννη Θειακογιάννη ή Γατοφάγο. Ο μύθος αναφέρεται σε χρυσά νομίσματα που βρέθηκαν σε πιθάρια με λάδια.

Η Γέφυρα στην λαογραφία και λογοτεχνία.

   Η Ελλάδα μας είναι κατάσπαρτη από μνημεία όλων των εποχών. Κανένα τους όμως δεν τραγουδήθηκε, όσο το θρυλικό Γεφύρι της Άρτας. Πρώτος και καλύτερος ο λαός το τραγούδησε, σ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας, στα Βαλκάνια, στην Ευρώπη, στην Ανατολή. Πάνω από τριακόσιες παραλλαγές του γνωστού δημοτικού τραγουδιού μέτρησε και καταχώρισε ο λαογράφος Γ. Μέγας. Κι από τους λογοτέχνες μας, οι πιο πολλοί, κάτι έγραψαν για το Γεφύρι, ποίημα, διήγημα ή δοκίμιο. Αξίζει να σημειωθεί, πως γράφηκαν έξι θεατρικά έργα με θέμα το Γεφύρι και το θρύλο του (Ν. Καζαντζάκης, Παντ. Χορν, Ηλίας Βουτιερίδης, Γ. Θεοτοκάς, Νικηφ. Βρεττάκος, Σπ. Λάμπρος – του τελευταίου ανέκδοτο) και δύο όπερες (Καλομοίρης – Σαμοήλης). Χώρια οι λαογραφικές μελέτες Ελλήνων και ξένων γύρω απ’ το θρύλο του στεργιώματος του Γεφυριού. Ακόμα και εικονογραφημένο κείμενο κυκλοφόρησε, για τα μικρά παιδιά, να μάθουν κι αυτά πως τα μεγάλα έργα γίνονται με θυσίες.

Ο μύθος του στοιχειωμένου γεφυριού και το τραγούδι του.

   Οι κόποι, το άγχος, η σκληρή δουλειά και οι άσχημες καιρικές συνθήκες εκφράστηκαν κατά τον καλύτερο τρόπο με τον τραγουδιστό θρύλο με αναφορά στο γεφύρι της Άρτας. Βασικό στοιχείο, πάνω στο οποίο πλέχθηκε όλος ο μύθος, είναι η παμπάλαιη δοξασία πως για να τελειώσει ένα κτίσμα απαιτείται η θυσία «ζώου εκλεκτού». Δεν είναι όμως σπάνιο τη θέση του ζώου να παίρνει κάποτε ο άνθρωπος, να έχουμε δηλαδή πραγματική ανθρωποθυσία. Την εξήγηση αυτής της παράλογης για τον καιρό μας θυσίας πρέπει να αναζητήσουμε σε δοξασίες και στη λογική της εποχής. Ο άνθρωπος θυσιάζεται όχι μόνο για να στεριώσει το κτίσμα αλλά και στη συνέχεια η ψυχή του σαν στοιχειό πλέον να κρατήσει μακριά κάθε εχθρό αλλά και να εξιλεωθούν οι «δαιμονικές» δυνάμεις της φύσης, οι θεοί των ποταμών στη συγκεκριμένη περίπτωση, επιτρέποντας έτσι την παρέμβαση στην περιοχή που εξουσιάζουν.

   Ο τραγουδιστός θρύλος με αναφορά στο γεφύρι της Άρτας είχε απήχηση όχι μόνο στην ελληνικό χώρο – όπου υπάρχουν 333 παραλλαγές – αλλά σ’ ολόκληρη την νοτιοανατολική Ευρώπη δείχνοντας έτσι το δέος που αισθανόταν ο απλός άνθρωπος μπροστά στη δύσκολη για την εποχή κατασκευή.

Ολημερίς το χτίζανε το βράδυ γκρεμιζόταν

   Ενδιαφέρουσα η άποψη ότι η μαυρίλα του «ολημερίς το χτίζανε το βράδυ γκρεμιζόταν» δεν εκφράζει την απελπισία, την καταστροφή, την ηττοπάθεια, την απογοήτευση. Αντίθετα συμβολίζει την πίστη, τη θέληση, τον ακατάπαυστο αγώνα, την ελπίδα για την δημιουργία, την εξέλιξη, την ανύψωση του ανθρώπου, την αιώνια προς τη μπροστά πορεία. Όταν ο πρωτομάστορας «σπέρνει» την ζωντανή γυναίκα του το κάνει για να ριζοβολήσουν από εκεί οι ιδέες της κατάργησης των συνόρων, της αδερφοσύνης, της δικαιοσύνης και της ειρήνης ανάμεσα σ’ αυτούς που κατοικούσαν στις δύο μεριές που τους χώριζε το ποτάμι που δημιουργούσε και την αμεσότητα των αγαθών. Αυτές τις ιδέες συμβολίζει το γιοφύρι και για αυτές τις ιδέες διδάσκει την πίστη και τη θέληση για το χάσμα της ψηλής καμάρας απ’ όπου θα περάσει ο «παντοτεινός άνθρωπος».

Ο πρωτομάστορας εκφράζει τον αγώνα και την αγωνία των Τεχνικών

   Για να στεριώσει το γεφύρι έγινε θυσία όχι από κάποιον που είχε κάποιο συμφέρον, που θα ωφελούνταν από τη λειτουργία του. Ο πρωτομάστορας που έχτισε την γυναίκα του για να στεριώσει το γεφύρι μπορεί να μην ήταν καν χρήστης του έργου. Έκανε αυτή την υπέρτατη θυσία με μόνο κίνητρο τον αγώνα και το μεράκι για το έργο του. Μόνος και δυστυχισμένος όταν θα τελείωνε το γεφύρι, μόνη παρηγοριά του ότι θα είχε τελειώσει το έργο που θα ήταν χρήσιμο για τους ανθρώπους και θα διευκόλυνε τη ζωή τους.

   Σπάνια στη ζωή μας τυχαίνει να βρεθούμε σε δίλημμα να κάνουμε μια θυσία για ένα υψηλό ιδανικό. Οι καθημερινές προκλήσεις για μικρότερες είτε μεγαλύτερες θυσίες είναι για τη δουλειά μας και τα έργα μας. Για αυτό η πρόκληση του πρωτομάστορα να θυσιάσει για το έργο του δεν μας είναι εντελώς άγνωστη, κάπου κάτι μας θυμίζει.

   Ο τεχνικός κόσμος όχι σπάνια βρίσκεται μπροστά σε τέτοια διλήμματα. Η χαρά και το μεράκι για το έργο του πάνω από άλλα συμφέροντα από την προσωπική του ζωή. Πολλές φορές χωρίς κάποιο προσωπικό όφελος, καμιά αναγνώριση. Μόνιμο παράπονο των μηχανικών ότι τους θυμούνται μόνο όταν γίνεται κάποιο λάθος. Βέβαιος πρόγονος του συναφιού μας ο ταπεινός πρωτομάστορας του Γεφυριού της Άρτας.

    Παλαιότερα στο ΤΕΕ οργανώθηκε ένα συνέδριο με θέμα την διαχρονική Προσφορά του Μηχανικού. Στις συζητήσεις για την αφίσα έπεσε η ιδέα να έχει φόντο το γεφύρι της Άρτας και τους στίχους του τραγουδιού. «αν δε στοιχειώσετε άνθρωπο γεφύρι δε στεριώνει / και μη στοιχειώσετε ορφανό μη ξένο μη διαβάτη / παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα … ».

Εικόνα 1 Το ιστορικό γεφύρι της Άρτας σήμερα.

Εικόνα 2 Μορφή του ιστορικού Γεφυριού της Άρτας.

Εικόνα 3 Ο Ελληνικός στρατός στο γεφύρι της Άρτας (1881).

Εικόνα 4 Το γεφύρι της Άρτας, όταν ο Άραχθος ήταν ελληνοτουρκικό σύνορο. Λαϊκός πίνακας ζωγραφισμένος το 1897 από το Γρηγόρη Ι. Λέκα.

Εικόνα 5 Το γεφύρι της Άρτας σε γκραβούρα του W. Turner από το 1820.

Εικόνα 6 Πρωτομάστορας σε παλιά λιθογραφία. Υπήρξε το τραγικό πρόσωπο στην πλοκή του μύθου της θυσιασμένης γυναίκας στο γεφύρι της Άρτας. Τελικά αναδείχτηκε σύμβολο της ανθρώπινης πάλης με τη φύση, της κάθε επίπονης γενικά, προσπάθειας για εξέλιξη.